Қазіргі заманның медицинасында 100-ден аса бауыр аурулары сипатталған, олардың көбі дәрілік заттар көмегімен емделеді, және кейде жақсы нәтижелер көрсетеді.
Бауыр ауруларының дәрілік емінің нақты міндеттері бар. Дәрілік заттардың негізгі мақсаты – аурудың дамуы мен шырқауын алдын ала анықтайтын ағымдағы себеп және факторларын жою. Бауырды қайта қалпына келтіруге арналған түрлі дәрілік заттар ісіп қызару процесін тоқтата алады, бауыр жасушаларының қызметін сақтап, қалыптандыру, оның регенерациясын, яғни қалпына келуін ынталандыру. Ақырында, терапияның соңғы мақсаты әрқашан емделушіні толық оңалту болып табылады.
Бауырды емдеу үшін көптеген дәрілік заттар қолданылады, оларды төрт негізгі топтарға бөлуге болады[1] :
Кейбір деректер бойынша, медициналық тәжірибеде бауыр ауруларын емдеуге арналған 90-100 дәрілік заттар қолданылады. Олар өсімдік дәрілік заттары да болып, химиялық түпнегіз болуы мүмкін. Ең танымал дәрілік заттарға толығырақ тоқтап кетеміз.
Осы топтың дәрілік заттары гепатит вирус-қоздырғыштарының –көбеюіне тосқауыл жасайды. Олар жіті вирусты С гепатиті, созылмалы В, С мен D гепатитінде қолданылады. Әңгіме интерферон, сонымен қатар пурин дәрілік заттарыаналог – ацикловир, фамцикловир, ганцикловир, ламивудин, рибавирин және кейбір басқа дәрілік заттар туралы.
Осы топтың дәрілік заттары иммунды жауапты ынталандырып, әлсіреген иммунды жүйенің белсенділігін арттыруға көмектеседі. Интерферон, селен, мырыш бар дәрілік заттар, сонымен қатар кейбір өсімдік дәрілік заттар осылай әрекет етеді.
Селен күшті антиоксидантты әсер ететін препарат ретінде қолданылады. Сонымен қатар, ол иммундық жүйені ынталандырады, бауыр жасушаларын қорғайды және ағзадан ауыр металдарды шығаруға ықпал етеді. Бауыр ауруларында қолданылуы мүмкін тағы бір микроэлемент-мырыш. Ол алмасу процестерінде және иммундық жүйенің жұмысында маңызды рөл атқарады. Созылмалы алкогольмен улану кезінде мырыштың ішектегі сіңуі нашарлайды, бұл оның тапшылығына әкеледі. Бауыр мен цирроздың алкогольдік аурулары кезінде мырыштың жеткіліксіздігі иммундық жауаптың төмендеуіне, соның салдарынан инфекциялардың жоғары сезімталдығына ықпал етуі мүмкін. Цинкті бауырды емдеу үшін препарат ретінде қолдану әртүрлі биохимиялық реакцияларға қатысатын екі жүзден астам ферменттердің құрамдас бөлігі ретінде оның маңызды рөлімен шартталған. [1].
Урсодезоксихол қышқылы (УДХҚ) негізіндегі дәрілік заттардың әсер ету механизмі әлі күнге дейін аяғына дейін зерттелмеген, алайда ол бауыр жасушаларын қорғайтыны, иммуномодуляциялық, өт айдау ықпалын тигізетіні туралы белгілі [1]. Бұдан басқа, УДХҚ дәрілік заттары үшін өт холестеринмен қанығуын төмендету және оның ерігіштігін арттыру қабілеті тән, бұл осы дәрілік заттардың өт литогенді индексін төмендету және холестериндік өт тастарының түзілуіне кедергі жасау, сондай-ақ қолда бар конкременттерді еріту қасиетіне себепші болады.
УДХҚ дәрілік заттары бауырдың әртүрлі ауруларын емдеуде, соның ішінде алғашқы билиарлы циррозда, жіті және созылмалы вирустық гепатиттерде, бауырдың алкогольді ауруларында, холестаз және басқа патологияларда көрсетіледі. УДХҚ дәрілік заттарын тағайындауда қарсы көрсетілімі ретінде өт қабының және/немесе өт жолдарының жіті қабынуы, өт жолдарының кедергісі (, мысалға, тастармен бітелуі) және кейбір басқа аурулар болып табылады.
Лактулоза - фармакологиялық белсенді емес препарат. Бұл дәрілік заттың көптеген әсері тоқ ішекте бактериялық ферменттер арқылы ыдырағаннан кейін ғана көрінеді. Көптеген тұтынушылар лактулозаны іш өткізгіш дәрілік заттарға жатқызады да, қателеседі — ол бауыр энцефалопатиясын емдеуге арналған дәрілік заттар қатарына жатады. Сонымен қатар, оны цирроз және бауырдың басқа да созылмалы аурулары кезінде алдын алу мақсатында қолданады. Емдік әсер алу үшін лактулоза дәрілік заттарымен емдеу ұзақ болуы керек.
Бауырды емдеуде амин қышқылдары да қолданылады, олар азотты заттар, аммиак алмасуының жоғары уытты өнімдерінен несепнәр түзілуін ынталандырады. Бұл дәрілік заттарға оринитин аспартаты жатады, ол ішке қабылдау кезінде бауыр жасушаларында зат алмасуды реттеуге қатысатын орнитин мен аспартат болып екі дәрілік затқа айналады.
Орнитин бауырдың дезинтоксикациялық қызметінің бұзылуы кезінде қан плазмасындағы аммиактың жоғары концентрациясының төмендеуіне мүмкіндік береді. Орнитин негізіндегі дәрілік заттарды қолдану қышқыл-сілтілі құрамды, инсулинді өндіруді қалыпқа келтіруге және ақуыз алмасуын жақсартуға мүмкіндік береді. [1]. Дәрілік заттың осы қасиеттерінің арқасында бауыр энцефалопатиясын, гепатитті, бауыр циррозын емдеуде осы дәрілік затты қолдануды қамтамасыз ететін гепатопротекторлы, дезинтоксикациялық әсерлерге қол жеткізіледі. Аммиакты залалсыздандыру мен шығару үшін қажетті және бауырдың түрлі ауруларын емдеуге арналған құрал ретінде қолданылатын тағы бір амин қышқылы-аргинин.
Адеметионин немесе S-аденозилметионин ағзаның жасушаларында бар, олардың ішінде бауырда да, және зат алмасуда маңызды рөл атқарады. Адеметионин дәрілік заттарына липидтердің асқын тотығуын алдын алу және бауыр жасушаларын қорғау, сондай-ақ антиоксиданттық және детоксикациялық әсер көрсету қабілеті тән. Құрамында адеметионин бар дәрілік заттар өт түзілуін және шығарылуын ынталандырады, бауыр тінінің қалпына келтірілуін тездетеді, оның ұлғаюын баяулатады - фиброз.
Дәрілік затты бауыр мен өт шығару жолдарының көптеген ауруларында, соның ішінде алкоголь ауруы, уытты және дәрілік зақымдануы, өт іркілуі, компенсацияланған цирроз және басқалар кезінде тағайындалады.
Түрлі бауыр ауруларын емдеуге арналған дәрілік заттардың қатарында өсімдік тектес заттар ерекше орын алады. Өсімдік сығындылары 2000 жылдан астам бауыр ауруларында қолданылады. Қазіргі таңда 55 түрлі тұқымдастарға жататын, өсімдіктің сығындыларынан алынған 170-тен астам дәрілік заттардың гепатопротекторлық әсері дәлелденген [1]. Және бауырдың әртүрлі ауруларында қолданылатын ең зерттелген және кеңінен танымал өсімдік тектес дәрілік заттардың бірі эссенциальді фосфолипидтері бар дәрілік заттар болып табылады.
Эссенциальді фосфолипидтердің негізгі көзі - көптеген ғасырлар бойы адам денсаулығы үшін маңызды болып табылатын дәнді дақылдар ретінде белгілі соя бұршақтары. Тазартылған шикі соя майында 30-45% фосфатидтердің май тәрізді заттары бар (соя, немесе шикі лецитин) [1]. Соңғылардың құрамына, өз кезегінде, 15-20% фосфатидилхолин (лецитин) — жасуша қабырғаларын, жарғақшаларды құруға қажетті заттар кіреді [1].
Эссенциальді фосфолипидтер соя майының фосфатидилхолин фракциясын жоғары тазарту нәтижесінде алынады. Олардың құрамына кемінде 76% фосфатидилхолин - жасушалық жарғақшалардың негізгі құрылымдық компоненті кіруі тиіс. Эндогенді, яғни ағзада синтезделенетін "меншікті" фосфатидилхолин дәрілік заттар құрамына кіретін фосфолипидтермен алмастырылуы мүмкін. Олар химиялық құрылымы бойынша эндогенді фосфолипидтерге сәйкес келеді,бірақ олардың құрамындағы жоғары қанықпаған май қышқылдарының арқасында оларды белсенділік жағынан асып түседі.
Эссенциальді фосфолипидтер бауыр жасушаларының, гепатоциттердің жасушалық қабырғасының қалыпты құрылымын қалпына келтіре отырып, зақымдалған жасушалық жарғақшаларға «кірістіріледі». Осы қабілет есебінен олар бірқатар терапевтік әсерлерді көрсетеді, соның ішінде бауырдың функционалдық жағдайын жақсартады және гепатоциттердің құрылымын сақтау мен қалпына келтіруге ықпал ете отырып, оның дезинтоксикациялық функциясын қалыпқа келтіреді [2].
Құрамында эссенциальді фосфолипидтер бар дәрілік заттардың дәрілік қасиеттері және олардың бауырға әсері күшті гепатопротекторлы және терапиялық әсерді көрсеткен көптеген зерттеулерде зерттеледі. Бұл дәрілік заттардың химиялық субстанциялар қасында, соның ішінде этил спиртімен, сондай—ақ дәрілік препараттармен (мысалы, рифампицинмен — туберкулезді емдеуге арналған дәрі-дәрмекпен - парацетамолмен және т. б.) улану кезінде бауыр жасушаларын қорғау қабілеті де расталды.)[1].
Эссенциальді фосфолипидтер-бауырға арналған дәрілік зат, ол көптеген ауруларда қолданылады, солардың ішінде:
Сонымен қатар, эссенциальді фосфолипидтер бар дәрі-дәрмектерді өт-тас ауруларын сәтті емдегеннен кейін қайталаудың алдын алу мақсатында қолданады.
Силимарин — үш дәрілік заттардың, флаволигнандардың қоспасы-алатікен ұрығынан алатын силибинин, силидианин және силикристин. Бұл комбинацияның негізгі фармакологиялық белсенді компоненті силибинин болып табылады. Құрамында силимарин бар бауырға арналған дәрі-дәрмектер актиоксидантты және гепатопротекторлы әсерге тән. Сонымен қатар, силимарин гепатоциттерге уытты әсер ететін кейбір заттардың жасушаға енуіне кедергі жасайды.
Ішуге арналған дәрілер түріндегі Силимарин егер бауыр алкогольді шамадан тыс қабылдаған салдарынан зақымдалған, сондай-ақ дәрілік және химиялық белсенді дәрілік заттармен уланғанда тағайындалады. Силимарин негізіндегі дәрілерді қолдану, сондай-ақ басқа әртүрлі текті созылмалы гепатиттермен ауыратын науқастарда және цирроз кезінде қолдау емінде де орынды.
Алынған әсер тұрғысынан дәрігерлердің қызығушылығы бауырға екі дәрінің: эссенциальді фосфолипидтер мен силимарин комбинациясы қолайлы әсер етеді. Созылмалы гепатитті осы кешенмен емдеу кезінде жақсы нәтиже алынды [1]. Құрамында силибинин бар препараттың инъекциялық түрін сасық саңырауқұлақпен уланған кезде антидот ретінде қолданады.
Жалаң мия тамырынан бөлінген негізгі компоненттер - сапониндер. Ең белсенді зат - кейбір дәрілік заттардың құрамына кіретін глицирризин қышқылы. Ол кешенді дәрілік әсерді көрсетеді:
Глицирризин қышқылымен емдеу кезінде интерферонның түзілуі ынталандырылады, демек, вирустық жұқпаға қарсы тұру жоғарылайды. Глицирризин қышқылы препараттарының осы қасиеттеріне олардың жасушаны, соның ішінде гепатоцитті қорғау және вирусқа қарсы әсер ету мүмкіндіктері негізделген.
Ұзақ уақыт бойы глицирризин қышқылы бауырға арналған дәрілерге жатпайды деп есептелді, алайда кейіннен оның гепатопротекторлық қабілеті дәлелденді. Глицирризин қышқылы бар дәрілердің бауырға және В және С созылмалы гепатитінде олардың тиімділігіне әсерін зерттейтін зерттеулерде жақсы нәтижелер алынды. Глицирризин бар дәрі-дәрмектерге ішке қабылдағанда биожетімділіктің төмендігі тән екенін айтып өту қажет.
Гепатобилиарлық жүйенің жұмысын қолдайтын препараттар ретінде бетаин — табиғи зат негізіндегі құралдар қолданылады, ол алғаш рет қант қызылшасынан бөлінген. Бетаин алмасу процестерін белсендіреді және гепатиттер, майлы аурулар кезінде тағайындалады [1].
Өсімдік тектес бауырды қолдауға арналған дәрілер тізіміне бөрікгүл жапырақтарының сығындысы бар препараттар да жатады. Бөрікгүлдің негізгі дәрілік заты цинарин ағзадан токсиндер мен несепнәрдің шығарылуын арттырады, өт шығарылуын ынталандырады, липидті алмасуға қолайлы әсер етеді. Бөрікгүл препараттары өт жолдарының дискинезиясы, созылмалы холецистит, созылмалы гепатит, цирроз кезінде өт айдайтын, дезинтоксикациялық және гепатопротекторлы зат ретінде қолданылады.
1. Kuntz E. Treatment of liver diseases // Hepatology Textbook and Atlas. Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, 2008. P. 871–922.
2. Инструкция по применению лекарственного препарата для медицинского применения Эссенциале® Форте Н.
MAT-KZ-2100172_V1.0_03_2023
В современной медицине описаны более 100 заболеваний печени, и многие из них могут успешно лечиться с помощью лекарственных препаратов, причем иногда с очень хорошими результатами.
Лекарственная терапия заболеваний печени имеет определенные задачи. Основная цель препаратов – устранить существующие причинные факторы, предопределяющие развитие и прогрессирование болезни. Различные препараты для восстановления печени могут купировать воспалительные процессы, поддерживать и нормализовать функцию клеток печени, стимулировать ее регенерацию, то есть восстановление. И, наконец, конечной целью терапии всегда является полная реабилитация пациента.
Для лечения печени применяется множество лекарств, которые можно разделить на четыре основных группы [1] :
По некоторым данным, в медицинской практике применяется 90-100 препаратов, которые предназначены для лечения заболеваний печени. Они могут быть как растительными средствами, так и представлять собой химические субстанции. На самых популярных лекарствах остановимся более подробно.
Лекарства этой группы препятствуют размножению вирусов-возбудителей гепатита. Они применяются при остром вирусном гепатите С, хроническом гепатите В, С и D. Речь идет об интерфероне, а также о средствах-аналогах пурина — ацикловире, фамцикловире, ганцикловире, ламивудине, рибавирине и некоторых других препаратах.
Препараты этой группы стимулируют иммунный ответ и помогают повысить активность ослабленной иммунной системы. Так действуют интерферон, лекарства, содержащие селен, цинк, а также некоторые растительные средства.
Селен применяется в качестве препарата, оказывающего мощное антиоксидантное действие. Кроме того, он стимулирует иммунную систему, защищает клетки печени и способствует выведению тяжелых металлов из организма. Еще один микроэлемент, который может применяться при заболеваниях печени, – цинк. Он играет важную роль в обменных процессах и в работе иммунной системы. При хронической алкогольной интоксикации всасывание цинка в кишечнике ухудшается, что обусловливает его дефицит. Недостаточность цинка при алкогольных заболеваниях печени и циррозе могут способствовать снижению иммунного ответа и, как следствие, высокой восприимчивости инфекциям. Применение цинка в качестве препарата для лечения печени обусловлено и его значительной ролью как составляющего компонента более двух сотен ферментов, участвующих в различных биохимических реакциях [1].
Механизм действия препаратов на основе урсодезоксихолевой кислоты (УДХК) до сих пор до конца не изучен, однако известно, что она защищает клетки печени, оказывает иммуномодулирующее, желчегонное действие [1]. Кроме того, для препаратов УДХК характерна способность снижать насыщенность желчи холестерином и повышать его растворимость, что обусловливает свойство этих средств снижать литогенный индекс желчи и препятствовать образованию холестериновых желчных камней, а также растворять уже имеющиеся конкременты.
Препараты УДХК назначают при лечении различных заболеваний печени, в том числе при первичном билиарном циррозе, острых и хронических вирусных гепатитах, алкогольной болезни печени, холестазе и других патологиях. Противопоказанием к назначению препаратов УДХК являются острое воспаление желчного пузыря и/или желчных протоков, обструкция желчных путей (закупорка, к примеру, камнями) и некоторые другие заболевания.
Лактулоза — фармакологически неактивный препарат. Многочисленные эффекты этого средства проявляются только после его распада, осуществляемого бактериальными ферментами в толстом кишечнике. Многие потребители относят лактулозу к слабительным лекарствам, и ошибаются — она принадлежит и к числу препаратов для лечения печеночной энцефалопатии. Кроме того, ее применяют с профилактической целью при циррозе и других хронических болезнях печени. Для получения терапевтического эффекта лечение препаратами лактулозы должно быть длительным.
При лечении печени применяются и аминокислоты, которые стимулируют образование мочевины из высокотоксичного продукта обмена азотистых веществ, аммиака. К этим средствам относится оринитина аспартат, который при приеме внутрь превращается в два препарата — орнитин и аспартат, принимающие участие в регуляции обмена веществ в клетках печени.
Орнитин способствует снижению повышенной концентрации аммиака в плазме крови при нарушении дезинтоксикационной функции печени. Применение средств на основе орнитина также позволяет нормализовать кислотно-щелочной состав, выработку инсулина и улучшить белковый обмен [1]. Благодаря этим свойствам препарата достигается гепатопротекторный, дезинтоксикационный эффекты, обусловливающие применение этого средства при лечении печеночной энцефалопатии, гепатита, цирроза печени. Еще одна аминокислота, необходимая для нейтрализации и выведения аммиака и применяющаяся в качестве средства для лечения различных заболеваний печени, — аргинин.
Адеметионин, или S-аденозилметионин присутствует почти в клетках организма, среди которых и печень, и играет важную роль в обмене веществ. Для препаратов адеметионина характерна способность предотвращать перекисное окисление липидов и защищать клетки печени, а также проявлять антиоксидантный и детоксицирующий эффект. Средства, содержащие адеметионин, стимулируют образование и выведение желчи, ускоряют восстановление ткани печени, замедляют ее разрастание — фиброз.
Препарат назначают при многих заболеваниях печени и желчевыводящих путей, в том числе алкогольной болезни, токсическом и лекарственном поражении, застое желчи, компенсированном циррозе и других.
Особое место в ряду лекарств для лечения различных заболеваний печени занимают средства, имеющие растительное происхождение. Экстракты растений используются при заболеваниях печени на протяжении более 2000 лет. На сегодняшний день доказан гепатопротекторный эффект более чем 170 препаратов, полученных их экстрактов растений, которые относятся примерно к 55 различным семействам [1]. И одними из наиболее изученных и широко известных лекарств растительного происхождения, применяющихся при самых различных заболеваниях печени, являются препараты, содержащие эссенциальные фосфолипиды.
Основной источник эссенциальных фосфолипидов — соевые бобы, которые на протяжении многих веков известны как зерновые, имеющие жизненно важное значение для здоровья человека. В очищенном сыром соевом масле содержится 30-45% жироподобных веществ фосфатидов (соевого, или сырого лецитина) [1]. В состав последних, в свою очередь, входит 15-20% фосфатидилхолина (лецитина) — вещества, необходимого для построения клеточных стенок, мембран [1].
Эссенциальные фосфолипиды получают в результате высокой очистки фосфатидилхолиновой фракции соевого масла. В их состав должно входить не менее 76% фосфатидилхолина — основного структурного компонента клеточных мембран. Эндогенный, то есть «собственный» фосфатидилхолин, синтезирующийся в организме, может быть замещен фосфолипидами, входящими в состав лекарств. Они соответствуют эндогенным фосфолипидам по химической структуре, но благодаря высокому содержанию в них полиненасыщенных жирных кислот превосходят их по активности.
Эссенциальные фосфолипиды «встраиваются» в поврежденные клеточные мембраны, восстанавливая нормальную структуру клеточной стенки клеток печени, гепатоцитов. За счет этой способности они оказывают ряд терапевтических эффектов, и в том числе улучшают функциональное состояние печени и нормализуют ее дезинтоксикационную функцию, способствуя сохранению и восстановлению структуры гепатоцитов [2].
Лекарственные свойства препаратов, содержащих эссенциальные фосфолипиды, и их влияние на печень были изучены во множестве исследований, которые продемонстрировали мощный гепатопротекторный и терапевтический эффект. Была подтверждена и способность этих средств защищать клетки печени при интоксикации рядом химических субстанций, в том числе и этиловым спиртом, а также лекарственными препаратами (например, рифампицином — лекарством для лечения туберкулеза, — парацетамолом и другими) [1].
Эссеннциальные фосфолипиды — это лекарство для печени, которое применяется при множестве заболеваний, среди которых:
Кроме того, к лекарствам, содержащим эссенциальные фосфолипиды, прибегают после успешного лечения желчнокаменной болезни с целью профилактики рецидива.
Силимарин — смесь трех лекарственных веществ, флаволигнанов, — силибинина, силидианина и силикристина, которые получают из семян расторопши. Основным фармакологически активным компонентом этой комбинации является силибинин. Лекарствам для печени, содержащим силимарин, присущ актиоксидантный и гепатопротекторный эффект. Кроме того, силимарин препятствует проникновению в клетку некоторых веществ, оказывающих токсическое действие на гепатоциты.
Силимарин в виде пероральных лекарств назначают, если печень поражена вследствие злоупотребления алкоголем, а также при отравлении лекарственными и химически активными препаратами. Применение средств на основе силимарина также целесообразно при поддерживающем лечении у больных другими хроническими гепатитами различного происхождения и при циррозе.
Интерес врачей с точки зрения полученного эффекта вызывает благоприятное действие на печень комбинации двух лекарств: эссенциальных фосфолипидов и силимарина. При лечении этим комплексом хронического гепатита удалось получить хорошие результаты [1]. Инъекционную форму препарата, содержащую силибинин, применяют в качестве антидота при отравлении бледной поганкой.
Основные компоненты, выделенные из корней солодки голой, — сапонины. Наиболее активным веществом является глицирризиновая кислота, которая входит в состав некоторых препаратов. Она проявляет комплексный лекарственный эффект:
При лечении глицирризиновой кислотой стимулируется образование интерферона, а, значит, повышается сопротивляемость вирусной инфекции. На этих свойствах препаратов глицирризиновой кислоты основаны их возможности защищать клетку, в том числе и гепатоцит, и оказывать противовирусное действие.
Долгое время считалось, что глицирризиновая кислота не относится к лекарствам для печени, однако впоследствии были доказаны ее гепатопротекторные способности. Хорошие результаты были получены в исследованиях, изучающих влияние средств, содержащих глицирризиновую кислоту, на печень и их эффективность при хроническом гепатите В и С. Следует заметить, что лекарствам, содержащим глицирризин, свойственна низкая биодоступность при приеме внутрь.
В качестве препаратов, поддерживающих работу гепатобилиарной системы, применяются также средства на основе бетаина — натурального вещества, которое впервые было выделено из сахарной свеклы. Бетаин активирует обменные процессы и назначается при гепатитах, жировой болезни [1].
К перечню лекарств для поддержания печени растительного происхождения относятся и препараты, содержащие экстракт листьев артишока. Основное лекарственное вещество артишока, цинарин, повышает выведение из организма токсинов и мочевины, стимулирует желчевыведение, благоприятно влияет на липидный обмен. Препараты артишока применяются как желчегонное, дезинтоксикационное и гепатопротекторное средство при дискинезии желчных путей, хроническом холецистите, хроническом гепатите, циррозе.
1. Kuntz E. Treatment of liver diseases // Hepatology Textbook and Atlas. Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg, 2008. P. 871–922.
2. Инструкция по применению лекарственного препарата для медицинского применения Эссенциале® Форте Н.
MAT-KZ-2100172_V1.0_03_2023
