Бүгінгі таңда, ерекше дәрілік препараттардың көптігі болса да, сирек ауруларды емдеуде ДНҚ транскрипциясы мен редакциялауын қолданып, басқа жаңа технологияларды қолданса да, дәрігерлер тамақтану мен диетаның маңыздылығын елемеуі мүмкін емес. Әсіресе бұл АІЖ мен бауыр аурулары кезінде маңызды. Бірақ әрқайсысын рет ретімен айтып кетсек.

Бауыр – уыттарды кәдеге жарату бойынша негізгі зертхана, бұл ағзаның «электр станциясы», кейбір гормондардың қайта құру «зауыты», қан қоймасы және тағы басқалары. Бірақ көпфункциялылық күшейтілген қолдау, әсіресе ауру кезінде қажеттілігін де білдіреді. Сондай қолдау диета болады.

№5 диета деген не?

«Емдік үстелдер» немесе Певзнер бойынша диеталар бар. Түрлі аурулар тобына арналған барлығы 15. Бауыр, өт қабы мен өт шығару жолдары аурулары үшін №5 үстел қолданылады. Дегенмен, қазіргі заманның диетологиясы Певзнер бойынша қатаң диеталардан бас тартып, түрлі аурулар үшін, бұны диеталық үстелдер деп атамай тамақтану туралы жалпы кеңестерді қолдануға тырысады. Бірақ, академиялық бағдар ретінде қолдануға болады.

Алдымен қандай жағдайларда бауыр аурулары кезіндегі диета тағайындалатынын ұғынып алайық:

• — бауырдың алкогольді емес майлы басу ауруы (майлы гепатоз)
• — созылмалы гепатит
• — жазылу фазасындағы жіті гепатит
• — бауыр циррозы
• — жазылу фазасындағы өт қабы мен өт өзегінің қабыну аурулары

Айтып өтілген мәселелерi бар емделушілер шамамен бесінші емдік үстелде сипатталған тамақтануды тағайындап беруді қажет етеді.

Не үшін тағайындалады?

Осындай диетаның мақсаты бауырға қызметтік салмақ түсіруді азайту. Бұл мүшенiң ферментативті белсенділігін азайтуға, сонымен қатар, мысалыға, алкоголь секілді бауырға уытты заттарды рационнан азайтуға бағытталған сақтаушы тамақтану. Диетаның өте маңызды әсері – ішектің толқи жиырылуын күшейту, өйткені белсенді ас қорыту мен дұрыс үлкен дәрет те бауырдың жеңілдеуінде маңызды.

Негізгі тармақтар

Негізгі мағына бәріне белгілі: ешқандай майлы, қуырылған, сүрленген, ащы, ешқандай алкоголь. Бірақ емдік қоректену тек нұсқаулықтар жиыны емес, бәрі анағұрлым жіңішкерек. Ағза керекті ақуыздар, көмірсулар мен майларды алуы үшін, нәрлі заттар теңгерімін сақтап, тамақты өңдеу мен құнарлылық туралы есте сақтаған маңызды. Егер №5 диетаның негізгі постулаттары туралы айтатын болсақ, олар келесідей болады:

• — рационнан май мөлшерін азайту, әсіресе жануар майлары мен түрлендірілген өсімдік майлары секілді баяу балқитын майлар (маргарин, спредтер)
• — термиялық өңдеу: бұқтыру, бөктіру, қайнату, қыздырып пісіру
• — рационда сұйықтық мөлшері: кем дегенде 1,5-2 литр, бірінші тағамды есепке алумен (теңгерілмеген циррозы бар емделушілерге сұйықтық мөлшері бөлек түзетіледі)
• — рацион құнарлығы шамамен 2500 килокалория, физикалық жүктемелерді есепке алғанда
• — бөлшектеп тамақтану — тәулігіне 4-5 рет бірдей мөлшерде
• — рационнан алкогольді мүлде алып тастау.

Алкоголь туралы бөлек айтып кеткен жөн. Бұл бауыр жасушалары – гепатоциттердің қайта пайда болу мен өлуіне алып келетін дәлелденген бауырға уытты улардың бірі. Сондықтан, бұл №5 диетаның ең үзілді кесілді тиымы болып саналады.

Бауыр аурулары кезінде осындай қоректенуді ұзақ ұстауға болады – бірнеше жылға дейін. Бұл бауырдың демалуына мүмкіндік беру үшін барлығы ауық-ауық ұстай алатын толыққанды диеталардың бірі.

Нені қабылдауға болады, нені болмайды?

Міне, емдеу кезінде рационнан алып тастау керек өнімдер тізіміне де келіп жеттік.

Сусындар: алкоголь, кофе, шай (қара мен көк, оның үстіне қою), сүт сарысуы, жемістер мен көкөністердің жаңа сығылған шырыны,газдалған су.

Сорпалар: ешқандай қою сорпа, сонымен қатар сорпа негізіндегі көжелер. Асбұршақты сорпа секілді бұршақты сорпалар мен қымыздық пен асжапырақты сорпаларды шектеу.

Макарондар: Кез келген пастаны майсыз тұздықпен және тиым салынбаған ингредиентпен тұтынуға болады.

Ет пен балық: кез келген шұжық, сүрленген, консервілер, сонымен қатар бүйрек, бауыр, тіл және тағы басқалар секілді субөнімдер. Шошқа майын ең аз мөлшерге дейін жеткізіп, сиыр еті мен қой етін мүлде алып тастау қажет. Майлы ет те болмайды. Кез келген қайта өңделген ет өнімдерін, шұжық секілді, «диеталық» деп жазылып тұрса да алып тастаған жөн. Майлы балық, балықтың қайта өңделген өнімі, мысалы, консервілер, шаян таяқшалары, тұзды және қақталған балықты да қолданбаған дұрыс.

Сүт өнімдері:майлы ірімшікті,кілегейді, қаймақты, әсіресе, майлылығын анықтау кез келген уақытта мүмкін емес қолдың сүт өнімдерін рационнан шығарып тастау қажет.

Нан мен пісірілген нан өнімдері:торттар, тәтті нан, тоқаш, қатпарлы қамырда жасалған бәліш пен «дәл қазір пештен шыққан» ыстық нанды өткен уақытқа тастап кетуге тура келеді. Және құймақ пен майға қуырылған бәліш.

Көкөністер мен жемістер: ия, барлық өсетін өнімдерді №5 диетада қабылдауға болмайды. Орамжапырақ (тек аздап термиялық өңдеуден өткенде болады), қымыздық, асжапырақ, жүгері, көп мөлшерде пияз бен сарымсақты шығарып тастау қажет. Көп шикі жемістерді жеуге болмайды. Сонымен қатар жаңғақтар да шығарылады.

Кез келген дәмділік пен дәмдеуішті ас мәзірінен алып тастау қажет. Дегенмен ақ мөлшерімен және сирек қолдануға болады.

Бауыр аурулары бар емделушілердің нені жеуге болмайтыны туралы тізімі осындай. Әсерлі , алайда ол тек бір қарағанда.

Тиымның қатаңдығы патологияның өзі мен ауру фазасына байланысты, мысалы, асқыну кезінде «болмайды» деген – демек «мүлдем болмайды». Бірақ мәңгілік тиым – ол алкоголь, май мен кез келген кенет өттің ағып кетуін туғыза алатын тамақтар, мысалыға, кофе, сорпалар, сүрленген өнімдер мен дәмділіктер. Осы сияқты тиымдарды ұстау соншалықты қиын емес.

Мәзір үлгісі

Шынында, кез келген тиым салу – жабырқау үшін емес , жасампаздықты көрсетуге себеп. Әсіресе, мәселе аспаздықта, оған қоса емдік тағамда болса. Диетаны өзіңе өзіңді өзіндік шақыру деп бағалауға болады, сонда шектеуді ұстау кішкене жеңіл болады.

Біз бір күндік мәзір үлгісін келтіріп береміз, сонда №5 үстел жабыққан тамақтану емес, дәмді екені түсінікті болады.

Таңғы ас: кештен бері шөптермен қызарып пісірілген тауықтың төс етінің тілімі, қияр, шағын мөлшердегі көк шөптер қосылған майлы емес сүзбе қоспасы, қытырлақ нан немесе тост, жұқа үлпекті сұлы жармасының ботқасы, итмұрынның қайнатпасы.

Екінші таңғы ас: алма мен кептірілген жеміс

Түскі ас: кепкен нанмен гүлді қырыққабат пен кәдімен езбе көже, сүтті тұздықпен буға піскен тефтели, күріш, піскен қызылша мен алмадан жасалған, зәйтүн майы мен апельсин шырынымен араластырылған салат.

Бесіндік: қоспаларсыз йогурт, авокадомен қытырлақ нан.

Кешкі ас: жұқалтырда қыздырып пісірілген көксерке, картоп пюресі, түймедақ шайы, үй жағдайында жасалған сұлы немесе бисквит печеньесі.

Бірінші көрінгендей қиын емес, расымен, ия? Ең бастысы, негізгі тармақтарды еске сақтап, жабырқамау қажет. Диета сақтаған біраз уақыттан кейін ,сіз алдында үйреніп қалған тамақ, қатты тұздалған, өте ащы, татымды және соншалықты қалаулы емес болып көрінеді.

Және, әлбетте:диета аурулармен қүресу мен алдын алуда әр адам қолындағы ең қол жетімді құрал болып табылады. Дендеріңіз сау болсын.

Сегодня, даже имея в арсенале невероятные лекарственные препараты, пользуясь транскрипцией и редактированием ДНК для лечения редких заболеваний и применяя другие новейшие технологии, врачи не могут пренебрегать значимостью питания и диет. Особенно это важно при заболеваниях ЖКТ и печени. Но обо всём по порядку.

Печень — главная лаборатория по утилизации токсинов, это «электростанция» организма, «завод» по преобразованию некоторых гормонов, хранилище крови и так далее. Но многофункциональность означает и необходимость в усиленной поддержке, особенно во время болезни. Такой поддержкой станет диета.

Что такое диета №5?

Существуют «лечебные столы» или диеты по Певзнеру. Всего их 15 для разных групп заболеваний. При заболеваниях печени, желчного пузыря и желчевыводящих путей применяется стол №5. Хотя, современная диетология практически отказалась от строгих диет по Певзнеру и старается придерживаться общих рекомендаций по питанию для того или иного заболевания, не называя это диетическими столами. Но, как академический ориентир их использовать можно.

Для начала разберёмся, в каких случаях назначается диета при заболеваниях печени:

• — неалкогольная жировая болезнь печени (жировой гепатоз)
• — хронический гепатит
• — острые гепатиты в фазе выздоровления
• — цирроз печени
• — воспалительные заболевания желчного пузыря и желчных протоков в фазе выздоровления

Пациенты с вышеперечисленными проблемами нуждаются в назначении приблизительно такого питания, которое описано в пятом лечебном столе.

Для чего назначается?

Цель подобной диеты в снижении функциональной нагрузки на печень. Это щадящее питание, которое направлено на уменьшение ферментативной активности органа, а также на уменьшение в рационе гепатотоксичных веществ, таких, как алкоголь, к примеру. Очень важный эффект диеты — усиление перистальтики кишечника, ведь активное пищеварение и нормальный стул тоже важны для разгрузки печени.

Главные пункты

Основной смысл известен всем: ничего жирного, жареного, копченого, острого, никакого алкоголя. Но лечебное питание это не просто набор установок, всё гораздо тоньше. Очень важно соблюдать баланс питательных веществ, чтобы организм получал необходимые белки, углеводы и жиры, нужно помнить об обработке блюд, калорийности. Если говорить об основных постулатах диеты №5, то они выглядят примерно так:

• — снизить содержание жиров в рационе, особенно тугоплавких, таких, как животные жиры и модифицированные растительные масла (маргарины, спреды)
• — термическая обработка: тушение, припускание, варка, запекание
• — объём жидкости в рационе: минимум 1,5-2 литра, с учётом первых блюд (коррекция объёма жидкости проводится отдельно пациентам с декомпенсированными циррозами)
• — калорийность рациона около 2500 килокалорий, с учетом физических нагрузок
• — дробность питания — 4-5 раз в сутки равными порциями
• — категорически исключить алкоголь из рациона.

Об алкоголе стоит сказать отдельно. Это один из доказанных гепатотоксичных ядов, который приводит к перерождению и смерти гепатоцитов — клеток печени. Поэтому, это самый категоричный запрет для диеты №5.

Подобного питания при заболеваниях печени можно придерживаться долгое время ― до нескольких лет. Это одна из самых полноценных диет, которую эпизодически можно соблюдать всем — для того, чтобы дать печени отдохнуть.

Что можно, что нельзя?

И вот, добрались, наконец до списка продуктов, которые лучше убрать из рациона на время лечения.

Напитки: алкоголь, кофе, чай (чёрный и зелёный, тем более крепкий), молочная сыворотка, фруктовые и овощные фреши, газировки.

Супы: никаких крепких бульонов, а также супов на основе бульонов. Исключить бобовые супы, типа горохового и супы со щавелем и шпинатом.

Макароны: можно любую пасту с нежирным соусом и без запрещённых ингредиентов.

Мясо и рыба: любые колбасы, копчености, консервы а также субпродукты такие, как почки, печень, язык и так далее. До минимума сократить употребление свиного жира, а говяжий и бараний полностью исключить. Жирное мясо тоже нельзя. Любые переработанные мясные продукты, типа сосисок тоже желательно исключить (даже, если на них написано “диетические”). Жирную рыбу, продукты рыбной переработки, например, консервы, крабовые палочки, солёную и вяленую рыбу тоже не стоит употреблять.

Молочные продукты: исключить жирные сыры, сливки, сметану, особенно домашние молочные продукты — жирность не всегда возможно установить.

Хлеб и выпечка: торты, пирожные, сдобу, пироги на слоёном тесте и свежий «только из печи» хлеб придётся оставить в прошлом. А ещё блины и жареные пирожки.

Овощи и фрукты: да, не все растительные продукты можно на диете №5. исключаются капуста (можно только немного термически обработанной), щавель, шпинат, кукуруза, лук и чеснок в больших количествах. Нельзя много сырых фруктов. И исключаются орехи.

Любые пряности и приправы стоит убрать из меню. Хотя, в небольшом количестве можно и очень редко.

Так выглядит список того, что нельзя есть пациентам с заболеваниями печени. Внушительно, но это только на первый взгляд.

Строгость запрета зависит от самой патологии и фазы заболевания, например, во время обострения «нельзя» - значит «совсем нельзя». Но вечные табу это — алкоголь, жир и любые блюда, которые могут вызвать резкий отток желчи, например кофе, бульоны, копчености и пряности. Подобные ограничения не так сложно соблюдать.

Примерное меню

На самом деле, любой запрет ― повод не унывать и проявить креативность. Особенно, когда дело касается кулинарии и, тем более, лечебного питания. Диету можно расценить, как своеобразный вызов себе самому и тогда соблюдать ограничения намного легче.

Мы приведем примерное меню на день и станет понятно, что стол №5 это не унылое питание, а очень даже вкусно.

Завтрак: Нарезка запеченной с вечера куриной грудки в травах, огурец, творожная нежирная паста небольшим количеством зелени, хлебцы или тост, овсяная каша из тонких хлопьев, отвар шиповника

Второй завтрак: яблоко или сухофрукты

Обед: суп-пюре из цветной капусты и кабачков с сухариками, паровые тефтели с молочным соусом, рис, салат из отварной свёклы и яблока с заправкой из оливкового масла и ложки апельсинового сока.

Полдник: йогурт без добавок, хлебцы с авокадо.

Ужин: Судак, запечённый в фольге, картофельное пюре, ромашковый чай и домашнее овсяное или бисквитное печенье.

Не всё так страшно, как кажется, правда? Главное, помнить основные пункты и не унывать. Через некоторое время соблюдения диеты, еда, к которой вы привыкли раньше, покажется вам пересоленной, слишком острой, пряной и в целом, не такой уж желанной.

И, конечно: диета это один из самых доступных инструментов в руках каждого человека для борьбы с болезнями и для их профилактики. Будьте здоровы.